Асық ойнау – Қазақстандағы дәстүрлі және ең сүйікті ойындардың бірі. DimashNews редакциясы сүйектермен ойналатын ойындар тек Орталық Азияда ғана емес, басқа континенттерде де бар екенін анықтады.

Қазақ халқындағы асық

Ежелгі уақытта көшпенділердің өмірі мал шаруашылығымен тығыз байланысты болған, сондықтан сол кездегі көптеген ойындар қандай да бір жолмен жануарлармен байланысты болған.

Асық – бұл қошқардың немесе ірі қара малдың: сиырдың немесе түйенің буынындағы тізе сүйегі. Сүйектер тұзды суға алдын-ала қайнатылып, содан кейін әртүрлі түстермен боялған. Көлемі мен түсіне қарай әр асықтың бағасы мен атауы әр түрлі болды.

Асық ойыны өте қарапайым. Сүйектер тегіс жерге бір қатарға қойылады, ойыншының міндеті 3-4 метр қашықтықтан «сақа» деп аталатын асықпен бір немесе бірнеше асықты бірден қағып алу.

Асық ойынын Қазақстанда осы күнге дейін ауылдарда да, қалаларда да жақсы көреді. 2011 жылы ойын ережелері ресми түрде бекітілді, ал 2015 жылдан бастап республикалық чемпионаттар өткізіле бастады.

2017 жылы Қазақ ұлттық ойыны асық спортын ЮНЕСКО адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының бір бөлігі ретінде таныды.

Жақында Фейсбуктегі «Welcome to Kazakhstan, Dears!» тобы асықтар туралы жазылушыларға айта отырып, сүйектермен ойналатын ойындар басқа елдерде де болғанын анықтады. Бүгін біз сіздерге олардың бірнешеуін айтатын боламыз.

АСТРАГАЛДАР

Ежелгі Грецияда астрагал текше түріндегі сүйек деп аталды. Ол негізінен қой сүйегінен, кейде металдан жасалған. «Астрагалус» сөзінің өзі ежелгі грек астрагалосынан шыққан, ол ірі қара малдың тұяқты сүйегін білдіреді.

Ежелгі уақытта адамдар астрагалдарды әртүрлі тәсілдермен ойнаған. Олардың беттерінде сандар қолданылды: 1, 3, 4 және 6 немесе тиісті нүктелер саны.

Ойынның әртүрлі тәсілдері болды. Мысалы, сүйек белгілі бір бетке түсіп, ойыншылар ұпай санын есептейді. Немесе астрагалдар белгілі бір ретпен орналастырылған кезде және оларды ұру керек.

Ойындардан басқа, астрагалдар бал ашуға пайдаланылды және бұл астрагаломантия деп аталды.

KNUCKLEBONES немесе JACKS

Австралиядан, Жаңа Зеландиядан және Англиядан келген Dears өз елдеріндегі ұқсас ойындар «Knucklebones» немесе «Jacks» деп аталатындығымен бөлісті. Бұл ойын үшін әдетте бес сүйек қолданылды.

Австралияда балалар қой сүйектерін жексенбілік түскі астан бастап бес данаға дейін жинайды. Балалар алақанның сыртына сүйектерді қойып жоғарғы жаққа лақтырады. Жеңіске бәрінен көп сүйек жинаған бала жетеді.

БАБКИ ОЙЫНЫ

Ресейде сүйектері бар ойындар «шаша» немесе «ешкі» деп аталды және VI-VIII ғасырларда кеңінен таралды. Шашаны ойнау үшін сиырлардың, шошқалардың және қойлардың аяқтарының буындарының арнайы өңделген сүйектері алынады. Көбінесе сиырдың шашасы таңдалады, өйткені олар ең үлкен және сіз оларға алыс қашықтықтан жете аласыз.

Бабки ойынының ережелері асық ойынына өте ұқсас. Шашалар тегіс жерде қатарға қойылады, содан кейін кезек-кезек оларға металл лақтырады. Ол үшін әдетте ең үлкен шаша немесе металл бөлігі алынады. Ойыншылар командаларға бөлініп, кезек-кезек ұрады, ал ең көп шашаларды ұрған команда жеңіске жетеді.

1870 жылы танымал ұлттық ойындардың білгірі және үлкен жанкүйері болған ресейлік суретші Владимир Маковский «Бабки ойыны» картинасын салды. Ол қазір әлемге әйгілі галерея үшін меценат Павел Третьяков сатып алған алғашқы жұмысы болды.

ТАБА

Таба ойынын Америкаға испандықтар әкелді. Бұл – ауылдық және мал шаруашылығы саласындағы ең танымал ойындардың бірі. Табалар үшін әдетте ірі қара малдың өкше сүйегі қолданылады. Әсіресе бұл ойынды аргентиналық гаучо жақсы көреді.

ХХ ғасырда Американың кейбір аймақтарында және елдерінде бұл ойын айтарлықтай танымал болды, сондықтан сүйектер пластиктен, шайырдан немесе металдан жасала бастады. Табалар жұмсақ және өңделмеген арнайы дайындалған жерде ойналады. Жер ортасында сызықпен екі бөлікке бөлінеді және әр ойыншы одан шамамен 6 метр қашықтықта тұрады.

Осыдан кейін ойыншылар сызыққа қарап тұрып, оған сүйекті лақтырады. Лақтырылған табаның қандай күйде болғандығы бойынша жеңімпаз анықталады. Егер сүйек тегіс бөлігімен түссе, онда бұл позиция «сәттілік» деп аталады, ал қуыс болса – «сәтсіздік». Таба «сәттілік» позициясы түскен ойыншы сәйкесінше жеңіске жетеді. Егер таба кез-келген басқа позицияға түссе, онда бұл лақтыру есептелмейді.

Ерекшелік – сүйек тік тұрған кезде «Пинино» позициясы. Бұл позиция ойыншыға автоматты түрде жеңіс береді. Алайда, қатысушылар бұл туралы алдын-ала келіскен жағдайда ғана ойнайды.

Сүйек ойындарының пайдасы

Қорытындылай келе, көптеген елдерде сүйек ойындары әлі де танымал және сүйікті екенін атап өтуге болады.

Халықаралық сарапшылар атап өткендей, мұндай қызығушылықтар когнитивті және физикалық дағдыларды дамытуға ықпал етеді. Ойын кезінде дененің барлық бөліктері, ең бастысы – көздің бұлшық еттері қатысады, өйткені сіз сүйекке бес-жеті метр қашықтықтан баруыңыз керек. Балалар физикалық тұрғыдан дамып қана қоймайды, сонымен қатар бәсекеге, командада жұмыс істеуге, санауға үйренеді.

Димаш Құдайберген шығармашылығы жанкүйерлерінің бірі Николь Ратти жазғы лагерьде балалармен бірге қызықты ойын ойнау үшін дәстүрлі ойындар шығаруға маманданған арнайы испан дүкенінен асыққа тапсырыс берді.

Ақпаратты жинауға көмектескен «Welcome to Kazakhstan, Dears!» және «MuskeDeers» тобындағы Dears-ке алғыс білдіреміз.